2013 Limes. Haarlem Nijmegen

  Etappe 1. Zaterdag 18 mei. Haarlem Leiden 44 km.

We schrikken van de weersberichten en besluiten om de eerste etappe vanuit huis kort te houden. We rijden na 13 u weg en kiezen voor de route langs de Leidse Vaart om nog iets van de bloeiende bollen te zien. We rijden langs het duin gebied van Overveen en Aerdenhout. Open velden worden afgewisseld met stukken bos en mooie landhuizen. In Vogelenzang pakken we de weg langs de Leidsevaart die de percelen van de tuinders doorsnijdt. Deze trekvaart is in de 17e eeuw (1657) in acht maanden gegraven mede omdat Haarlem en Leiden bang waren dat veel van de handel via Amsterdam naar Rotterdam zou gaan. Nu ziet dit kanaal er uit als een gewone vaart zonder specifieke kenmerken. Terwijl er vroeger een intensieve buurt dienst was, waarmee veel mensen van dit openbaar vervoersysteem gebruikten. Bij het gehucht Halfweg (ook hier halverwege de trekvaart) gaan we naar het oosten, langs de Keukenhof, waar het ondanks het koude weer erg druk is. Bij Lisse maken we de oversteek naar de Haarlemmermeer om in Lisserbroek een zoon te ontmoeten die werkt voor een fair die in de boomgaard gehouden wordt. We kletsen even met twee meisjes die de bezoekers moeten interviewen. Door het weer is het niet druk. De zoon heeft meegedaan met de opbouw van het terrein, maar is nu belast met het huttenbouwen voor de kinderen van de bezoekers. We blijven niet lang en rijden terug naar de ringvaart en vandaar uit richting het zuiden. Aan de oever bij een bankje eten we wat brood, aan de overkant is een man in een flat bezig met een trapje om zijn ramen te lappen. Als je het water ziet en het enorme land er achter dan besef je goed wat voor groot project het droogleggen van de Haarlemmermeer is geweest en hoeveel hectare land dit heeft opgeleverd. En ook had het een invloed op het omliggende land. Zoals hier Lisse dat aan een groot meer lag en nu is ingesloten door de vaart en de weg langs de dijk. We zijn al behoorlijk zuidelijk en steken via een fietspad lang de A4 de ringvaart over en slaan bij Sassenheim af naar Warmond. Vervolgens zijn we snel in Leiden, doen wat laatste boodschappen en zoeken de camping op in Cronesteyn een landschapspark aan de zuid-oost kant van Leiden. Het is er rustig omdat veel mensen hebben afgezegd door het slechte weer. Er staan wat families en mensen uit Leiden  zelf die gemakkelijk met hun spullen en een fietskar aan kunnen komen, maar ook weer weggaan als het weer nog slechter wordt.

We  zetten de tent op, maken een potje eten en we wandelen door het park. Het is op sommige momenten, als de zon schijnt zelfs lekker weer en geniet van de natuur in het park. Er zijn veel ganzen op een eigen eiland, reigers en we zien een zwaan nestelen. We lezen bij onze bank nog even de krant en dan als het koud begint te worden klimmen we in onze tent. Door in Leiden te beginnen met de Limes slaan we Katwijk en Valkenburg over. Met name in de laatste plaats zijn nog restanten van de romeinen te vinden. Hier lag het Praetorium Agrippanae, een belangrijk castellum waar zo'n 500 mensen en een ruiterafdeling kon wonen. Het castellum is ook te vinden op de Peutinger kaart. Een plattegrond van de wegen in het romeinse rijk. Vanuit dit castellum waren er verbindingswegen naar Voorburg en Leiden (Matilo)

Etappe 2 Zondag 19 mei Leiden Ingen 102 km.

We rijden vandaan langs de oude loop van de Rijn. Tussen Leiden en Harmelen is dit de oude rijn. Tussen Harmelen en Utrecht is dit de Leidse Rijn en tussen Utrecht en Wijk bij

Duurstede is dit de Kromme Rijn.

Het eerst stuk passeert Koudekerk aan de Rijn, Alphen aan de Rijn (Kamp Albaniana) Zwammerdam (Castellum Nigrum Pullum zwarte kip) Bodegraven, Woerden (Castellum Laurium), en in de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn bij de Meern stond het Castellum Fletione.

De oorspronkelijke  oude loop van de Rijn tussen Harmelen en Utrecht was in de loop der tijd dichtgeslibt omdat er bijna geen stroming was. Daarom werd er een afwatering gemaakt naar het westen. De Vleutense wetering. De huidige Leidsche Rijn is ook een gegraven kanaal en is daar weer  een aanpassing van die een kortere verbinding mogelijk maakte tussen Utrecht en Harmelen.

We rijden de stad in en bij het station steken we door naar de Dom. Dit is de plek waar het oude Castellum Traiectum stond. Even  pauzeren we bij het ledig Erf en rijden dan door naar Ford Vechten (castellum Fectio) aan de Zuid Oostkant van Utrecht. Op een informatiepaneel is veel

achtergrondinformatie te vinden over deze historische plaats.  Fectio is met Velsen en Nijmegen het eerste grote fort van de Romeinen in Nederland. Ze gebruikten dit kamp om met boten de Vecht, het flevomeer en de Waddenzee te beheersen. De Vecht was de grens tussen de Friezen en de Franken en van grote betekenis.

De Kromme Rijn doet zijn naam eer aan. De rivier kronkelt door het land Tot de 12 e eeuw was dit een 60 meter brede rivier. Nu is het een stroom van 5-10 meter breed. Als we in de buurt van Cothen zijn zien we een helicopter boven het gebied. De volgende dag zien we in het nieuws dat de twee jongens die al twee weken worden vermist in een duiker gevonden zijn.

In Wijk bij Duurstede stond ook een Castellum, maar dit is verloren gegaan door het verschuiven van de rivierloop. De Lek was tot de 12e eeuw een zijriviertje die in de Rijn uitmondde. Door de verzanding van de Rijnmonding bij Katwijk verstopte de rivier en dit leverde veel overstromingen op in het groene Hart. Daarom werd de loop van de Rijn verlegd naar de Lek als waterafvoer.

We steken de rivier over met de pont en slaan linksaf op de rivierdijk naar Rijswijk, Maurik en vinden een boerencamping bij het dorpje Ingen. Van Sijll. We treffen een grote familie met veel neven en nichten die ons helpen met een plekje te vinden. Omdat we de hele dag tegen de wind in hebben gefietst zoeken we een plekje in de luwte. We frissen ons op en maken eten. Het is al na 20 als we wat eten. Het wordt snel kouder en we rusten uit in een overdekt lokaal, maar als het donker wordt vallen ook onze ogen dicht. Dat is niet gek na zo'n afstand.

Etappe 3 Maandag 20 Mei. Ingen Nijmegen 39 km.

Het miezert zo fijntjes dat je de druppels niet hoort vallen op de tent. We doen rustig aan. Gister is voorspeld dat het vandaag regent en we hebben al besloten om zo makkelijk en snel mogelijk een station te zoeken en naar huis te gaan. Toch houdt het op met regenen en ziet het weer er stabiel uit. We gokken dat het droog blijft en besluiten door te rijden naar Nijmegen. Zo goed en kwaad als het gaat, proberen we de tent droog te schudden en rijden rond 10 uur de camping af. We volgen de dijk naar Lienden en rijden vervolgens op een inlandse (slaperdijk) dijk naar Kesteren. Een slaperdijk is een inlandse dijk die ooit diende als rivierdijk, maar door de winning van nieuw land en de aanleg van een nieuwe dijk een secundaire functie heeft. De dijk waar we op rijden is nu een fietspad en ligt mooi boven het landschap uit. Aan de zijde van de rivier zijn op sommige plaatsen dijkdoorbraken geweest, waardoor er een wiel is ontstaan en bij een zo'n plek is ook duidelijk te zien dat de dijk om het watertje is heengegelegd. Op een informatiebord staat dat er bij zo'n doorbraak een kerkje is verzwolgen, maar dat de latere bewoners nog vaak het geklingel van de kerkklok konden horen. De feiten zijn anders (er heeft daar nooit een kerkje gestaan) , maar het verhaal is mooi. Op dit fietsdijkje zien we mooi aan de overkant van de Nederrijn het plaatsje Rhenen liggen dat hoog uitsteekt boven de rivier. De laatste ijstijd heeft het zand mooi opgeduwd en later heeft de rivier hier weer een mooie scherpe rand van geboetseerd. In dit gebied hebben ook Romeinse wachtposten en Castella gelegen. Bij Randwijk, Heteren, Driel, Meinerswijk en Loowaard.

Uiteindelijk schuiven we door naar de zuidkant van de Betuwe en passeren de Betuwelijn en de rivier de Linge. Bij de aanleg an de betuwelijn is bij Ochten een nederzetting uit de ijzertijd opgegevragen.

Men ontdekte dat de bewoners rundvee hielden en gerst en emmertarwe verbouwden. Als de Romeinen het land besturen gaan deze inwoners door met deze praktijken. Daarna vervolgen we onze tocht in het Betuweland  op de Waaldijk richting Nijmegen. We drinken koffie op een prachtig uitzichtspunt en passeren de brug over de Waal waar veel volk op de been is. Er wordt vandaag een nieuw brugdeel geopend.

Dan lunchen we nog 10 km voor Nijmegen en ook daar zijn ze met nieuwe bruggen bezig in verband met de Waalsprong (uitbreiding van de stad) We gaan de Waalbrug over en komen we op het hoge gedeelte van Nijmegen waar in de romeinse tijd een groot Castra gevestigd was. Het was 42 ha groot en bood in de tijd van de veroveringen van het achterland plaats voor 12000 man. (12 voor christus) Later als de veroveringsplannen zijn bijgesteld wordt er een Castellum gemaakt voor 2500 mensen. (Het kopse hof) Vlakbij op twee kilometer afstand  was er een civiele hoofdstad voor de Keltische Bataven. Rond de 2e eeuw naar christus woonden daar 3 tot 5000 mensen. Later heeft Karel de grote op de restanten van de romeinse nederzettingen zijn Falkhofkasteel gebouwd. Kortom oude grond met veel geschiedenis.

We koersen naar het station. Er is veel drukte in de stad met kraampjes en muziek. We rijden om alles heen en hebben een mooie treinverbinding naar Amsterdam, want overstappen met fietsen en bepakking is geen lolletje. In het westen van het land is het regenachtig en op het kleine stukje van het station naar huis regenen we nog aardig nat. Het maakt niet uit. We zijn deze dagen mooi tussen de buien door gefietst en hebben 0ngeveer 180 km gefietst. Het blijft bijzonder dat je na twee dagen het gevoel hebt een week weg te  zijn geweest.

Limes Tussen Katwijk en Leiden. 

Omdat we het stuk route tussen Katwijk en Leiden hadden overgeslagen, heb ik tijdens een fietstocht vanuit huis opgezocht wat er aan Romeinse restanten te zien zijn in het eerste deel van de Limesfietstocht. Vooral was ik nieuwsgierig naar het plaatsje Valkenburg tussen Rijnsburg en de westgrens van Leiden.

Ik start bij de monding van de Rijn in Katwijk. Het waterschap heeft hier een groot terrein rondom de uitwateringssluis. Je ziet niet echt water stromen. Dit zal afhangen van de tijd van het jaar.
Overigens moet de monding van de rivier vroeger ergens anders hebben gelegen en door de verzanding van de rivier dichtgeslbt zijn. Door dit dichtslibben kwam West Nederland met natte voeten te zitten, werd de Lek de nieuwe afwateringsrivier en werden er nieuwe kanalen gegraven bij Alphen en Vleuten.

Ik volg de rivier naar het Oosten. Ik rij niet op de route, maar probeer de rivier te volgen. Ik kom door een industriegebied, steek een zij-kanaal over, passeer Rijnsburg en kom door een nieuwbouwwijk als ik het fiets bordje van pontje Valkenburg volg. Ik steek inderdaad de rivier over en sta bijna onmiddellijk bij op het plein bij de kerk, waar door de bombardementen in WO II de restanten van een Romeins Castellum bloot zijn komen te liggen. Met natuursteen heeft men een patroon gemaakt zodat je enig idee krijgt van de grootte van het fort. De kerktoren die in de oorlog is gebombardeerd, is recent opnieuw opgebouwd en geeft onderdak aan een museum over het Castellum en de restanten van de Romeinse bewoning. Elke zaterdag open.
Richting Leiden wordt je geconfronteerd met een historisch monument. Allereerst een Romeinse route paal, met een wegwijzer naar Matilo (Leiden) en naar Voorburg.Verder een informatiebord en een stukje van de oude Romeinse weg. Zorgvuldig gemaakt en belangrijk als verwijzing naar de geschiedenis. De plek is wel mooi naast de provinciale weg. Op dit traject was ook de nederzetting van de lokale bevolking. Men heeft er werkplaatsen, graanschuren en woonhuizen gevonden. Men spreekt over de Cananefaten. Die naam wordt vaker genoemd, maar is ook arbitrair. Omdat men niet precies weet welke groepen er toen in de Hollanden woonden.
Dan gaat de tocht verder naar Leiden. De rivier gaat op in het grachten stelsel van de stad, maar meer naar het oosten wordt er gesproken over de Oude Rijn. Ik vind gelukkig in de stad fietsbordjes naar Matilo, de oude benaming voor Leiden. Ik kruis de plek waar we twee weken gereden hebben en vind met de routeplanner van mijn telefoon een groot  stuk land met aarden wallen en wachttorens. Het is allemaal nieuw aangelegd, maar er is geen verdere informatie. De plek is ook op zo'n kilometer van de rivier. Dit laat zien dat de bedding van de rivieir in de loop van de tijd verschoven is. Deze fietstocht maakt duidelijk dat er, behalve de loop van de rivier, op straat niet veel te zien is aan Romeinse resten en dat als je meer wilt weten naar de musea moet. Het is toch heel boeiend om de fysieke plekken bezocht te hebben.